http://maharashtratimes.indiatimes.com/edit/column/khabar-maharashtrachi/-/articleshow/22081366.cms...Aug 27, 2013, 02.01AM IST
Maharashtra Times 27 Aug.2013
Maharashtra Times 27 Aug.2013
डॉ . नरेंद्र दाभोलकर यांचा बळी गेला असला तरी अंधश्रद्धानिर्मूलनाचा व त्या विरोधातल्या कायद्याचा मार्ग व अंमलसोपा नाही . डॉक्टरांच्या बलिदानानंतरही जे राजकारणचालले आहे , त्यावरून हेच स्पष्ट होते ...
नरेंद्र दाभोलकर यांच्या हत्येला एक आठवडा उलटला तरीअजूनही हल्लेखोर सापडलेले नाहीत . ही हत्या कोणाच्यासांगण्यावरून झाली ? त्या कटाचा सूत्रधार कोण ? अशाप्रश्नांची उत्तरे लोकांना लवकर मिळायला हवीत . एक मात्रखरे , अडीच दशकात डॉ . दाभोलकर यांनी कथित भोंदू ,बाबा , महाराज आणि नव्या युगातील मठाधिपती यांच्या विरोधात आघाडी उघडली . त्यांच्या चळवळीमुळेअंधश्रद्धांचा बाजार मांडणाऱ्यांचे आर्थिक व वैयक्तिक हितसंबंध दुखावले गेले .
महात्मा गांधींची ज्यांनी हत्या केली , त्याच प्रवृत्ती खूनामागे असाव्या , अशी शक्यता मुख्यमंत्र्यांनी बोलूनदाखवली . गृहमंत्री आर . आर . पाटील हे तर एकेकाळी अंधश्रद्धा निर्मूलन चळवळीत कार्यकर्ते होते . त्यामुळे हातपास नेटाने करण्यासाठी सर्वाधिक पोलिस यात गुंतले . मुख्यमंत्र्यांची शक्यता खरी निघाली तर सरकार कितीकठोरपणे त्या प्रवृत्तीच्या मुसक्या आवळते , ते दिसेलच .
दाभोलकर व त्यांचे सहकारी १८ वर्षापासून सनदशीर मार्गाने विविध पातळीवर कायद्यासाठी संघर्ष करीत होते .असा कायदा होईल असे लेखी आश्वासन युती सरकारने १९९९ साली विधानसभेत दिले . त्यानंतर या कायद्याचामसुदा तयार करणे आणि त्यावर सल्लामसलत अशा कारणांसाठी हे विधेयक १४ वर्षे भिजत पडले . तथापि ,दाभोलकर यांच्या हत्येनंतरचा संताप लक्षात घेऊन आघाडी सरकार खडबडून जागे झाले . मंत्रिमंडळाने वटहुकूमकाढण्याचा निर्णय घेतला . त्यावर राज्यपाल के . शंकरनारायणन यांनी शनिवारी स्वाक्षरी केली . आता वटहुकूमआला की या अघोरी प्रथा व अंधश्रद्धांना पायबंद बसेल , असे नाही . पण जरब बसू शकेल . गुन्हे आटोक्यातयेण्यास मदत होईल , हे मात्र नक्की .
अंधश्रद्धा नष्ट व्हाव्यात यासाठी संतांनी जागर केला . त्या प्रवृत्तीवर कोरडे ओढले . अलिकडे महात्मा फुले , राजर्षिशाहू , डॉ . बाबासाहेब आंबेडकर , संत गाडगेबाबा , प्रबोधनकार ठाकरे अशी नावे घेता येतील . या शतकातअंधश्रद्धा निर्मूलन चळवळीचा पाया डॉ . अब्राहम कोवूर यांनी घातला . केरळात बी . प्रेमानंद हा विचार रूजवितहोते . सहा दशकांपूर्वी किर्लोस्कर मासिकाने अंधश्रद्धांवर प्रहार करणारे लेखन छापले . नंतर ते काहीसे थंडावले .८०च्या दशकात हे काम श्याम मानव यांच्या पुढाकाराने सुरू झाले .
गुप्तधनप्राप्तीच्या उद्देशाने झालेले मानवत हत्याकांड गाजले . काही भागात नरबळी , डाकीण प्रथा जोर धरत होती. अपत्यहीनांना अघोरी उपचाराने गुण मिळतो किंवा मुलगा हवा तर अमुक बाबांचा उपाय असेही प्रकारउघडकीस येत होते . व्यापक परिवर्तनाच्या उद्देशाने १९८०च्या सुमारास राज्यभर काम करणाऱ्या संघटनांचेनेटवर्क होते . परदेशी फंडिंगची फॅशन नसताना व तशा पैशापासून चार कोस लांब असलेल्या कार्यकर्त्यांना वत्यांच्या संघटनांना दानशूर व्यक्ती आणि मध्यमवर्गीय मदत करत असत . विषमता निर्मूलन समितीचे काम तसेचचाले . या समितीच्या वार्षिक परिषदांच्या निमित्ताने डॉ . दाभोलकर हे या कामात ओढले गेले .
परमेश्वर ही संकल्पना नाकारल्याशिवाय अंधश्रद्धा निर्मूलन शक्य नाही , अशी मांडणी काही विचारवंत करीत . तीदाभोलकरांना मान्य नव्हती . समितीची भूमिका वेगळी होती . घटनेने प्रत्येक व्यक्तीस अभिव्यक्तीचे स्वातंत्र्य दिलेआहे . त्यामुळे प्रत्येक नागरिकास मनाजोगते धर्माचे आचरण , पूजा , धर्मग्रंथांचे पठण , सण उत्सव साजरेकरण्यास कायद्याने स्वातंत्र्य आहे . तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांनी त्या काळात बुद्धिप्रामाण्यवादी विचार मंचस्थापला . त्यातील बुद्धिप्रामाण्यवाद या शब्दास त्यांची हरकत होती . विज्ञाननिष्ठ - विवेकवादी - विचार अशीत्यांची मांडणी होती . कोणत्याही धर्माला विरोध न करता , त्यातील बुरसटलेल्या विचारांतून होणाऱ्या शोषण वमानसिक गुलामगिरीच्या विरोधात त्यांचा लढा होता . धर्म पाळावा पण कालबाह्य रूढीतून समाजाची फसवणूकहोता कामा नये , असा त्यांचा विचार होता .
काही काळ एकत्र काम केल्यानंतर दाभोलकर आणि श्याम मानव यांच्या दोन संघटना झाल्या तरी चळवळीच्याध्येय - उद्दिष्टांवरून त्यांच्यात कधी कटुता अथवा भांडणे निर्माण झाली नाहीत . धुळ्याचा वादग्रस्त धर्मभास्करवाघ , नाणीजचे नरेंद्र महाराज , गोडबाबा अशा असंख्य ठिकाणी त्यांनी एल्गार पुकारला . सनातन भारतने डॉ .दाभोलकर यांच्या विरोधात १४ खटले आणि जवळपास तितक्याच रकमेचे अब्रुनुकसानीचे दावे कोर्टात केले .त्यास ते तोंड देत होते . राज्यात २५० प्रकरणांचा शोध घेऊन त्यांनी तेथील प्रवृत्तींचा भांडाफोड केला . अंनिसब्राम्हणी कर्मकांडे , ब्राम्हणी बुवा यांच्याबाबत बोलत नाही कारण डॉ . दाभोलकर हे जातीने ब्राम्हण आहेत असाआरोप करण्यापर्यंत बामसेफ व मराठा सेवा संघाच्या मंडळीची मजल गेली . तथापि , दाभोळकरांनी सर्वधर्मातील बाबा - बुवा - महाराज यांच्या विरोधात आघाडी उघडली . अलिकडे नाशिकच्या ऑनर किलींगप्रकरणानंतर जात पंचायतीच्या समांतर न्यायव्यवस्थेवर ते कोरडे ओढत होते . त्यामुळे , दाभोलकर यांनीअनेकांना दुखावले होते .
श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्यात पुसट लक्ष्मणरेषा असते . प्रत्येक व्यक्ती आणि समाजागणिक श्रद्धा व अंधश्रद्धांचेमापदंड बदलत असतात . धर्मभावना अलिकडे खूप नाजूक झाल्यामुळे कोणताही राजकारणी व पक्ष त्याविरोधातबोलत नाही . कारण लोकांना काय वाटेल , मतदार दुखावतील , अशी भीती त्यांना वाटते . त्यामुळे बाबा ,अवलिया , महाराज , देवी यांच्या पायावर मस्तक ठेवण्यास सर्वपक्षीय पुढारी पुढे असतात . पंडित नेहरू हेआंतर्बाह्य सेक्युलर होते . इंदिराजींच्या काळात बुवाबाजी वाढली . राजीव यांनी त्यांचे अनुकरण केले . हाच कित्तानरसिंहराव , चंद्रशेखर , व्ही . पी . सिंग , अर्जुनसिंग , झैलसिंग , शंकरराव चव्हाण आदींनी गिरवला . यातूनआधुनिक रासपुतिन चंद्रास्वामी यांचा बोलबाला झाला . तो अंधमार्ग गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत पुढारी चालतआहेत , हे दाभोलकरांचे म्हणणे रास्तच होते .
कोणत्याही जाती व समूह , व्यवस्थेच्या अंगाने धर्मचिकित्सा करण्यास तयार नाहीत . उलट परस्परांचे गोडवेगाण्याची स्पर्धा आहे . नव्वदीच्या नव्या अर्थव्यवस्थेने अनेक सामाजिक आर्थिक प्रश्न निर्माण झाले . जगण्या -मरण्याची स्पर्धा तीव्र झाली . अशा धकाधकीत मनाला दोन घटका समाधान म्हणून माणसे नवनव्या महाराजांचास्वीकार करत आहेत . धर्मवर्तन म्हटले की कोणी त्याबाबत बोलू धजावत नाही . वैज्ञानिक दृष्टी बाळगणे ही१९७६ साली केलेली घटनादुरूस्ती आहे . मात्र , आता कोणत्याच चिकीत्सेला कोणाची तयारी नसते . सत्ताकारणव राजकारणातील मंडळी जनतेला खऱ्या प्रश्नापासून दूर नेण्यासाठी अंधश्रद्धेचा गंडा बांधतात . दाभोलकरांचेविचार ग्रेट होते . पण ते कोणत्याच राजकारण्यांना परवडणारे नाहीत . कारण ते मतांची रास बिघडविणारे आहेत. त्यामुळे , प्रबोधनकार ठाकरे यांचा वारसा सांगणारे दोन नातू परस्परविरोधी विचार मांडत आहेत . राज ठाकरेम्हणतात कायदा ताबडतोब व्हावा तर उद्धव ठाकरे यांचा वटहुकमाला विरोध . जमाना बदलला , हे डॉक्टरांनासमजले नाही असे म्हणायचे की अंधश्रद्धेचा ऑक्टोपस समाजमनाच्या तळाशी ठाम पाय रोवून आहे , हेच खरे ?ही लढाई वाटते तेवढी सोपी नाही .
समीर मणियार
नरेंद्र दाभोलकर यांच्या हत्येला एक आठवडा उलटला तरीअजूनही हल्लेखोर सापडलेले नाहीत . ही हत्या कोणाच्यासांगण्यावरून झाली ? त्या कटाचा सूत्रधार कोण ? अशाप्रश्नांची उत्तरे लोकांना लवकर मिळायला हवीत . एक मात्रखरे , अडीच दशकात डॉ . दाभोलकर यांनी कथित भोंदू ,बाबा , महाराज आणि नव्या युगातील मठाधिपती यांच्या विरोधात आघाडी उघडली . त्यांच्या चळवळीमुळेअंधश्रद्धांचा बाजार मांडणाऱ्यांचे आर्थिक व वैयक्तिक हितसंबंध दुखावले गेले .
महात्मा गांधींची ज्यांनी हत्या केली , त्याच प्रवृत्ती खूनामागे असाव्या , अशी शक्यता मुख्यमंत्र्यांनी बोलूनदाखवली . गृहमंत्री आर . आर . पाटील हे तर एकेकाळी अंधश्रद्धा निर्मूलन चळवळीत कार्यकर्ते होते . त्यामुळे हातपास नेटाने करण्यासाठी सर्वाधिक पोलिस यात गुंतले . मुख्यमंत्र्यांची शक्यता खरी निघाली तर सरकार कितीकठोरपणे त्या प्रवृत्तीच्या मुसक्या आवळते , ते दिसेलच .
दाभोलकर व त्यांचे सहकारी १८ वर्षापासून सनदशीर मार्गाने विविध पातळीवर कायद्यासाठी संघर्ष करीत होते .असा कायदा होईल असे लेखी आश्वासन युती सरकारने १९९९ साली विधानसभेत दिले . त्यानंतर या कायद्याचामसुदा तयार करणे आणि त्यावर सल्लामसलत अशा कारणांसाठी हे विधेयक १४ वर्षे भिजत पडले . तथापि ,दाभोलकर यांच्या हत्येनंतरचा संताप लक्षात घेऊन आघाडी सरकार खडबडून जागे झाले . मंत्रिमंडळाने वटहुकूमकाढण्याचा निर्णय घेतला . त्यावर राज्यपाल के . शंकरनारायणन यांनी शनिवारी स्वाक्षरी केली . आता वटहुकूमआला की या अघोरी प्रथा व अंधश्रद्धांना पायबंद बसेल , असे नाही . पण जरब बसू शकेल . गुन्हे आटोक्यातयेण्यास मदत होईल , हे मात्र नक्की .
अंधश्रद्धा नष्ट व्हाव्यात यासाठी संतांनी जागर केला . त्या प्रवृत्तीवर कोरडे ओढले . अलिकडे महात्मा फुले , राजर्षिशाहू , डॉ . बाबासाहेब आंबेडकर , संत गाडगेबाबा , प्रबोधनकार ठाकरे अशी नावे घेता येतील . या शतकातअंधश्रद्धा निर्मूलन चळवळीचा पाया डॉ . अब्राहम कोवूर यांनी घातला . केरळात बी . प्रेमानंद हा विचार रूजवितहोते . सहा दशकांपूर्वी किर्लोस्कर मासिकाने अंधश्रद्धांवर प्रहार करणारे लेखन छापले . नंतर ते काहीसे थंडावले .८०च्या दशकात हे काम श्याम मानव यांच्या पुढाकाराने सुरू झाले .
गुप्तधनप्राप्तीच्या उद्देशाने झालेले मानवत हत्याकांड गाजले . काही भागात नरबळी , डाकीण प्रथा जोर धरत होती. अपत्यहीनांना अघोरी उपचाराने गुण मिळतो किंवा मुलगा हवा तर अमुक बाबांचा उपाय असेही प्रकारउघडकीस येत होते . व्यापक परिवर्तनाच्या उद्देशाने १९८०च्या सुमारास राज्यभर काम करणाऱ्या संघटनांचेनेटवर्क होते . परदेशी फंडिंगची फॅशन नसताना व तशा पैशापासून चार कोस लांब असलेल्या कार्यकर्त्यांना वत्यांच्या संघटनांना दानशूर व्यक्ती आणि मध्यमवर्गीय मदत करत असत . विषमता निर्मूलन समितीचे काम तसेचचाले . या समितीच्या वार्षिक परिषदांच्या निमित्ताने डॉ . दाभोलकर हे या कामात ओढले गेले .
परमेश्वर ही संकल्पना नाकारल्याशिवाय अंधश्रद्धा निर्मूलन शक्य नाही , अशी मांडणी काही विचारवंत करीत . तीदाभोलकरांना मान्य नव्हती . समितीची भूमिका वेगळी होती . घटनेने प्रत्येक व्यक्तीस अभिव्यक्तीचे स्वातंत्र्य दिलेआहे . त्यामुळे प्रत्येक नागरिकास मनाजोगते धर्माचे आचरण , पूजा , धर्मग्रंथांचे पठण , सण उत्सव साजरेकरण्यास कायद्याने स्वातंत्र्य आहे . तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांनी त्या काळात बुद्धिप्रामाण्यवादी विचार मंचस्थापला . त्यातील बुद्धिप्रामाण्यवाद या शब्दास त्यांची हरकत होती . विज्ञाननिष्ठ - विवेकवादी - विचार अशीत्यांची मांडणी होती . कोणत्याही धर्माला विरोध न करता , त्यातील बुरसटलेल्या विचारांतून होणाऱ्या शोषण वमानसिक गुलामगिरीच्या विरोधात त्यांचा लढा होता . धर्म पाळावा पण कालबाह्य रूढीतून समाजाची फसवणूकहोता कामा नये , असा त्यांचा विचार होता .
काही काळ एकत्र काम केल्यानंतर दाभोलकर आणि श्याम मानव यांच्या दोन संघटना झाल्या तरी चळवळीच्याध्येय - उद्दिष्टांवरून त्यांच्यात कधी कटुता अथवा भांडणे निर्माण झाली नाहीत . धुळ्याचा वादग्रस्त धर्मभास्करवाघ , नाणीजचे नरेंद्र महाराज , गोडबाबा अशा असंख्य ठिकाणी त्यांनी एल्गार पुकारला . सनातन भारतने डॉ .दाभोलकर यांच्या विरोधात १४ खटले आणि जवळपास तितक्याच रकमेचे अब्रुनुकसानीचे दावे कोर्टात केले .त्यास ते तोंड देत होते . राज्यात २५० प्रकरणांचा शोध घेऊन त्यांनी तेथील प्रवृत्तींचा भांडाफोड केला . अंनिसब्राम्हणी कर्मकांडे , ब्राम्हणी बुवा यांच्याबाबत बोलत नाही कारण डॉ . दाभोलकर हे जातीने ब्राम्हण आहेत असाआरोप करण्यापर्यंत बामसेफ व मराठा सेवा संघाच्या मंडळीची मजल गेली . तथापि , दाभोळकरांनी सर्वधर्मातील बाबा - बुवा - महाराज यांच्या विरोधात आघाडी उघडली . अलिकडे नाशिकच्या ऑनर किलींगप्रकरणानंतर जात पंचायतीच्या समांतर न्यायव्यवस्थेवर ते कोरडे ओढत होते . त्यामुळे , दाभोलकर यांनीअनेकांना दुखावले होते .
श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्यात पुसट लक्ष्मणरेषा असते . प्रत्येक व्यक्ती आणि समाजागणिक श्रद्धा व अंधश्रद्धांचेमापदंड बदलत असतात . धर्मभावना अलिकडे खूप नाजूक झाल्यामुळे कोणताही राजकारणी व पक्ष त्याविरोधातबोलत नाही . कारण लोकांना काय वाटेल , मतदार दुखावतील , अशी भीती त्यांना वाटते . त्यामुळे बाबा ,अवलिया , महाराज , देवी यांच्या पायावर मस्तक ठेवण्यास सर्वपक्षीय पुढारी पुढे असतात . पंडित नेहरू हेआंतर्बाह्य सेक्युलर होते . इंदिराजींच्या काळात बुवाबाजी वाढली . राजीव यांनी त्यांचे अनुकरण केले . हाच कित्तानरसिंहराव , चंद्रशेखर , व्ही . पी . सिंग , अर्जुनसिंग , झैलसिंग , शंकरराव चव्हाण आदींनी गिरवला . यातूनआधुनिक रासपुतिन चंद्रास्वामी यांचा बोलबाला झाला . तो अंधमार्ग गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत पुढारी चालतआहेत , हे दाभोलकरांचे म्हणणे रास्तच होते .
कोणत्याही जाती व समूह , व्यवस्थेच्या अंगाने धर्मचिकित्सा करण्यास तयार नाहीत . उलट परस्परांचे गोडवेगाण्याची स्पर्धा आहे . नव्वदीच्या नव्या अर्थव्यवस्थेने अनेक सामाजिक आर्थिक प्रश्न निर्माण झाले . जगण्या -मरण्याची स्पर्धा तीव्र झाली . अशा धकाधकीत मनाला दोन घटका समाधान म्हणून माणसे नवनव्या महाराजांचास्वीकार करत आहेत . धर्मवर्तन म्हटले की कोणी त्याबाबत बोलू धजावत नाही . वैज्ञानिक दृष्टी बाळगणे ही१९७६ साली केलेली घटनादुरूस्ती आहे . मात्र , आता कोणत्याच चिकीत्सेला कोणाची तयारी नसते . सत्ताकारणव राजकारणातील मंडळी जनतेला खऱ्या प्रश्नापासून दूर नेण्यासाठी अंधश्रद्धेचा गंडा बांधतात . दाभोलकरांचेविचार ग्रेट होते . पण ते कोणत्याच राजकारण्यांना परवडणारे नाहीत . कारण ते मतांची रास बिघडविणारे आहेत. त्यामुळे , प्रबोधनकार ठाकरे यांचा वारसा सांगणारे दोन नातू परस्परविरोधी विचार मांडत आहेत . राज ठाकरेम्हणतात कायदा ताबडतोब व्हावा तर उद्धव ठाकरे यांचा वटहुकमाला विरोध . जमाना बदलला , हे डॉक्टरांनासमजले नाही असे म्हणायचे की अंधश्रद्धेचा ऑक्टोपस समाजमनाच्या तळाशी ठाम पाय रोवून आहे , हेच खरे ?ही लढाई वाटते तेवढी सोपी नाही .
समीर मणियार
No comments:
Post a Comment